Vatnavá: Skaftárhlaup er hafið
Viðvörun
29.9.2015 kl. 16:00. Íshellan yfir eystri Skaftárkatlinum sígur samkvæmt GPS mæli sem er á hellunni. Sigið hófst upp úr miðnætti aðfaranótt sunnudags 27. september 2015.
Þetta merkir að Skaftárhlaup er að öllum líkindum hafið. Frá Skaftárkatlinum út að jökuljaðri eru 40 km og frá jökuljaðri niður að efsta vatnshæðarmæli við Sveinstind 28 km í viðbót. Fylgst er náið með rennsli við Sveinstind þegar þetta er skrifað 29. september 2015 kl. 16:00 en búast má við að hlaups verði vart þar seint á miðvikudag eða fimmtudag.
Hlaupið kemur úr eystri Skaftárkatlinum, sem síðast hljóp úr í júní 2010. Yfirborð íshellunnar hækkar á milli hlaupa en fellur svo þegar vatnið hleypur undan henni. Íshellan lyftist ekki hærra nú en áður hefur orðið þrátt fyrir mun lengra hlé milli hlaupa. Hugsanlegt er að ketillinn sé víðari og rúmi því meira vatnsmagn og afleiðingarnar væru vatnsmeira hlaup. Lengsta hlé sem áður hefur orðið milli hlaupa úr þessum katli var 36 mánuðir. Þá kom mjög vatnsmikið hlaup með miklu hámarksrennsli.
Möguleg vá
Upplýsa þarf almenning og erlenda ferðamenn um mögulega náttúruvá:
- Næstu daga munu flóðaðstæður ríkja við bakka Skaftár. Mögulegt er að Skaftá flæði yfir vegi sem liggja nærri árbökkum.
- Dæmi eru um að hlaup frá katlinum hafi komið að hluta til undan Síðujökli, sem mundi þá valda hlaupi í Hverfisfljóti og þá koma fram við brúna á þjóðvegi 1. Fylgst er vel með Hverfisfljóti þótt ekki sé talið mjög líklegt að það gerist.
- Brennisteinsvetni berst með hlaupvatninu þegar það kemur undan jökli. Styrkur þess er þá svo mikill að það getur skaðað slímhúð í augum og öndunarvegi. Ferðafólki er því eindregið ráðlagt að halda sig fjarri jöðrum Skaftárjökuls, Tungnárjökuls og Síðujökuls á meðan hlaupið stendur yfir.
- Sprungur munu myndast mjög hratt í kringum ketilinn, því ætti ferðafólk á Vatnajökli að halda sig fjarri kötlunum, sem og jöðrum Skaftárjökuls, Tungnárjökuls og Síðujökuls þar sem hlaupvatn gæti brotið sér leið upp á yfirborðið.
Bakgrunnur
Upptök hlaupa í Skaftá eru undir tveimur jarðhitakötlum í Vatnajökli. Þegar hleypur úr þeim rennur vatnið fyrst um 40 km undir jöklinum og síðan 28 km eftir farvegi Skaftár áður en það kemur að fyrsta vatnshæðarmæli, sem er viðvörunarmælir við Sveinstind. Söfnunarhraði í katlana er nokkuð jafn, því er langur tími á milli flóða jafnan ávísun á stór flóð. Hlaup úr eystri katlinum eru jafnan stærri en þau sem koma úr vestari katlinum. Úr hvorum katli hleypur að jafnaði á tveggja ára fresti.
Hámarksrennsli í hlaupum úr eystri katlinum hefur mest orðið um 1.500 m³/s. Áin getur vaxið úr eðlilegu rennsli, sem er nú um 120 m³/s í 1.000 til 1.500 m³/s á innan við sólarhring. Vatn tekur nokkurn tíma að ná niður að þjóðvegi, en það mun flæða út á hraunið neðan Skálarheiðar. Útbreiðsla þess nær þó ekki hámarki fyrr en nokkru eftir að það tekur að draga úr rennsli við Sveinstind.
Nánari upplýsingar er að finna í eftirfarandi greinargerð Veðurstofunnar: Handbók um Skaftárhlaup. Viðbragðsáætlun (pdf 9.4 Mb).
Skoða má kort sem sýna uppruna hlaupsins, þær ár sem verða fyrir áhrifum, staðsetningar rennslistöðva og nokkurra bæja. Starfsmenn Veðurstofu fylgjast náið með þróuninni næstu sólarhringa.
Vatnavársérfræðingar: Snorri Zóphóníasson og Matthew J. Roberts.
Eldri fréttir og greinar:
júní 2015, janúar 2014, ágúst 2013, ágúst 2012, júlí 2011, eystri 2010, vestari 2010, rannsókn, báðir 2008
