---

Árlegar mælingar voru gerðar í Öskju í ágúst

Landris í Öskju heldur áfram, en engin merki eru um að kvika sé að færast nær yfirborði

2.9.2024

• Áfram mælist landris við Öskju. Um 12 cm landris hefur mælst síðasta árið
  
• Talið líklegt að kvika safnist á um 3 km dýpi
• Engar vísbendingar um að kvika sé að færast nær yfirborði

Árleg vettvangsferð var farin að Öskju í ágúst síðastliðinn, ferðin er samstarfsverkefni Veðurstofu Íslands, Jarðvísindastofnunar Háskóla Íslands og Háskólans í Gautaborg. Vettvangsferðin fól í sér landmælingar (nívó- og GNSS-mælingar), pH- og hitamælingar í Víti, auk margþættra gasmælinga (CO₂, H₂S og SO₂) á gufuhverasvæðinu í Vítisgíg.

Niðurstöðurnar styðja það sem sést á samfelldum GPS-mælum og á nýlegum InSAR-myndum, að landris heldur áfram í Öskju, en á hægari hraða síðan í september 2023. Hins vegar eru engin merki um að kvika sé að færast grynnra í jarðskorpuna.

Um 12 cm landris hefur mælst á GNSS-stöðinni OLAC (vestan við Öskjuvatn) síðustu 12 mánuði. InSAR-gervitunglagögn og hallamælingar staðfesta áframhaldandi landris. Niðurstöður líkanreikninga benda til þess að staðsetning og dýpi kvikusöfnunar svæðisins sé svipað og áður hefur verið áætlað. Talið er að kvika flæði á um 3 kílómetra dýpi. Engin merki eru um kvikuhreyfingar séu að færast nær yfirborði. Líkanreikningar benda til að 4,4 milljónir rúmmetra hafi bæst við síðustu 12 mánuði. Því er áætlað að heildarrúmmálsbreyting síðan landris hófst í júlí 2021 sé nú um 44 milljónir rúmmetra.

Mælingar sem gerðar voru í Víti sýna engar marktækar breytingar (pH, hitastig vatns og efnafræði).

Doktorsnemarnir Catherine O'Hara og Sonja Greiner (frá Háskóla Íslands) ásamt Dr. Ástu Rut Hjartardóttur (Veðurstofu Íslands) framkvæma GNSS mælingar á stöðinni MASK á norðurjaðri Öskjuvatns (ljósmynd: Michelle M. Parks/Veðurstofa Íslands).

Áfram verður fylgst náið með þróuninni í Öskju. Eftir að landris hófst og þenslu varð vart við Öskju sumarið 2021 hefur vöktun verið aukin verulega.

Fyrstu aflögunarmælingarnar í Öskju voru hallamælingar sem hófust árið 1966, og á milli 1970 og 1972 mældist landris. En eftir nokkurra ára hlé á mælingum vegna Kröfluelda var farið að hallamæla aftur og þá var land farið að síga og hélt sú þróun áfram þar til 2021 þegar landris fór aftur að mælast. Áður hefur því mælst landris án þess að til eldgoss komi. Á þessu stigi er því erfitt að meta hver þróun mála verður í Öskju.

Fyrirboðar voru skýrir þegar gaus í Öskju 1961

Síðast gaus í Öskju árið 1961 þegar Vikrahraun myndaðist í basísku hraungosi en slík eldgos eru algengustu gos eldstöðvarinnar. Svipuð gos áttu sér stað í byrjun 20. aldar. Aðdragandi eldgossins árið 1961 var greinilegur en 20 dögum fyrir upphaf þess mældist aukin skjálftavirkni og veruleg aukning varð í jarðhitavirkni. Á tímabilinu 6.-12. október 1961 mældust sex skjálftar um 3 að stærð, þar af einn um 4 að stærð og kraftmiklir jarðhitahverir mynduðust á svæðum þar sem engin virkni hafði verið áður.

Um fjögur súr sprengigos eru þekkt á nútíma (síðustu 11 þúsund ár), það yngsta átti sér stað árið 1875. Aðdragandi þess goss hófst að minnsta kosti í febrúar 1874 með aukinni jarðhitavirkni, og sterkir og tíðir jarðskjálftar (skráðir á Norðurlandi) hófust vikum fyrir gosið. Árið 1875 gaus líka basískum hraungosum á sprungusveimi Öskju, Sveinagjárgosin, þar sem m.a. Nýjahraun myndaðist. Í ljósi sögunnar þar sem langt líður milli súrra sprengigosa í Öskju er ekki talið líklegt að atburðarás svipuð þeirri sem átti sér stað í lok 19. aldar hefjist á næstu misserum. Öllu líklegra er að afleiðingar áframhaldandi virkni verði eldgos sambærileg þeim sem hafa orðið á 20. öld, þ.e. tiltölulega lítil hraungos með minni háttar gjóskufalli. Ef gosupptök verða ofan í Öskjuvatni má þó búast við sprengigosi á meðan kvikan er að einangra sig frá vatninu.