Mögulegt jökulhlaup í Svartá úr lóni við Langjökul
Gervitunglamyndir sýna að á síðustu vikum hefur vatnsstaða Hafrafellslóns í jaðri Langjökuls hækkað jafnt og þétt sökum úrkomu og bráðnunar jökulsins. Mögulegt er að það hlaupi úr lóninu á næstu dögum eða vikum.
Skyndilegt flóð varð úr sama lóni fyrir tveimur árum, aðfaranótt 18. ágúst 2020. Mikið vatn flæddi þá niður farveg Svartár sem alla jafna er vatnslítil á þessum árstíma og áfram niður í Hvítá. Í ljós kom að hlaupið átti upptök í umræddu lóni við jaðar Langjökuls suður af Eiríksjökli en lónið hefur stækkað samfara hörfun jökuljaðarsins á undanförnum árum. Óvenjumikil hlýindi höfðu verið á svæðinu í aðdraganda hlaupsins og því mikil leysing á jökli sem aukið hefur innrennsli í lónið og hækkað vatnsborð þess. Einnig kom annað en mun minna hlaup frá sama lóni miðjan júlí 2021. Aðrir minni atburðir eru þekktir fyrir 2020.
Lónstæði við jaðar Langjökuls skammt sunnan Eiríksjökuls en mikið lækkaði í lóninu við jökulhlaupið. Myndin er tekin nokkrum dögum eftir að hljóp úr lóninu 2020. Sjá skýr ummerki vatnsborðs frá því fyrir hlaupið má sjá á jöklinum og einnig á vatnsbakkanum gegnt jöklinum ef nánar er að gáð. Til suðurs sér í bungu Geitlandsjökuls og suður á Kaldadal. (Ljósmynd: Veðurstofa Íslands/Oddur Sigurðsson 20.8.2020)
Mikilvægt að vera á varðbergi gagnvart áhrifum hlaupsins
Veðurstofan rekur vatnshæðarmæli við Kljáfoss í Hvítá sem er um 30 km neðan Húsafells. Sá mælir sýndi flóðatopp upp á um 260 m³/s í flóðinu 2020, sem er um 180 m3/s umfram grunnrennsli á þessum árstíma. Í skýrslu sem Veðurstofan vann um hlaupið kemur m.a. fram að rúmmál flóðsins hafi alls verið u.þ.b. 3,4 milljónir m³. Ekki er hægt að segja til um hver stærð mögulegs hlaups nú gæti orðið, en vatnsstaða lónsins nú er svipuð og hún var í aðdraganda hlaupsins 2020. Í hlaupinu 2020 tvöfaldaðist rennsli árinnar á örfáum klukkustundum þegar vöxtur hlaupsins var hvað hraðastur.
Mikilvægt er að vera á varðbergi gagnvart mögulegu hlaupi úr Hafrafellslóni. Ef hleypur úr lóninu með svipuðum hætti og 2020 er ekki búist við teljandi áhrifum á mannvirki. Árið 2020 flæddi upp að bitum brúarinnar yfir Hvítá við Kaldadalsveg. Á ýmsum stöðum neðar í farveginum hafði hlaupið nokkur áhrif, t.d. flæddi upp á engi við Brúarás. Fólki sem er á ferð við Svartá eða dvelur á bökkum Hvítár, t.d. veiðimönnum, stafar mest hætta af hlaupinu og verður því að vera á varðbergi gagnvart hækkandi vatnsyfirborði. Íbúum á svæðinu er einnig bent á að huga að mögulegum áhrifum hlaups á eignir og búfénað nærri bökkum Hvítár.
Í kjölfar hlaupsins 2020 voru gerðir straumfræðilegir líkanreikningar sem gerðu ráð fyrir hlaupi með 50% meira hámarksrennsli. Niðurstöður þeirra reikninga benda til að jafnvel við slíka rennslisaukningu muni ekki flæða upp úr farvegi Hvítár norðan Húsafells og því ólíklegt að sumarhúsabyggðin sé í hættu.
Útfall jökulhlaups í Svartá þann 17. ágúst 2020 við jaðar Langjökuls sunnan Hafrafells. Greina má sprungur í yfirborði jökulsins þar sem farvegur hlaupsins undir jöklinum hefur sigið saman. (Ljósmynd: Veðurstofa Íslands/Oddur Sigurðsson 20.8.2020.)
Merki um afdrifaríkar breytingar af völdum hlýnandi loftslags
Jöklar landsins hopa nú flestir og jökulvötn og lón við jaðra jöklanna taka breytingum af þeim sökum. Vatnaskil við jökuljaðra og inni á jöklum geta breyst og jökulár flutt sig á milli vatnasviða. Þessar breytingar eru meðal afdrifaríkustu breytinga af völdum hlýnandi loftslags hér á landi, og víðar í heiminum í grennd við jökla, og mikilvægt er að vakta þær og bregðast við þeim þar sem tilefni er til.
Ljósmyndirnar tvær hér að neðan sýna lónið við jaðar Langjökuls frá suðvestri, annars vegar, og hins vegar vesturenda þess þar sem úr lónu hljóp undir jökulinn. Á síðari myndinni má sjá strandlínur sem sýna vatnsborð lónsins fyrir jökulhlaup og skýr ummerki um skriðstefnu jökulsins á landi fjær jökuljaðrinum sem jökulinn hefur nýlega hörfað frá. Lægð með snjóskafli frá síðasta vetri, sem sést á báðum myndunum, markar rennslisleið hlaupsins undir jöklinum og bendir til þess að áður hafi hlaupið úr lóninu.
Lónstæði við jaðar Langjökuls skammt sunnan Eiríksjökuls séð frá suðvestri. Ummerki um fyrra vatnsborð á jöklinum eru greinileg. (Ljósmynd: Veðurstofa Íslands/Oddur Sigurðsson 20.8.2020.)
Horft yfir suðurenda lónsins við Langjökul þar sem hljóp undir jökulinn (nærri hægri jaðri myndarinnar). Lægð með snjóskafli markar rennslisleið hlaupsins undir jöklinum og bendir til þess að áður hafi hlaupið úr lóninu. Sprungur í yfirborði jökulsins við farveginn sýna að ísgöngin sem hlaupið flæddi um eru tekin að síga saman. (Ljósmynd: Veðurstofa Íslands/Oddur Sigurðsson 20.8.2020.)
