Um eldingar
Hér á vef Veðurstofunnar er lesefni um forvarnir og viðbrögð við eldingum og kort sem sýnir eldingar yfir Evrópu og Atlantshafi tæpa tvo sólarhringa aftur í tímann. Þetta kort er hluti af margs konar upplýsingum sem tengjast flugveðri.
Einnig má nálgast kort er sýnir eldingar við Ísland síðastliðna viku og kort sem sýna líkur á þrumum yfir Íslandi næstu daga en þau hefur Þórður Arason gert.
Hvernig myndast þrumur og eldingar?
Elding er ljós sem sést frá rafstraumi sem hleypur milli staða í skýjum eða milli skýja og yfirborðs jarðar. Rafstraumurinn sem myndar eldinguna hitar loftið í næsta nágrenni svo snöggt að úr verður sprenging og hljóðbylgja sem við köllum þrumu berst í allar áttir.
Rafhleðsla er algeng í skýjum. Ýmsar leiðir eru til að hleðsla myndist og byggjast þær á því að litlir dropar, frosnir eða ófrosnir, hafa aðra rafhleðslu en þeir sem stærri eru. Það getur til dæmis orðið með þeim hætti að skýjadropar skautist við að yfirborð þeirra frýs. Þegar dropinn frýs í gegn springa utan af honum flögur sem hafa aðra hleðslu en kjarni hans. Í öflugu uppstreymi berast litlir dropar, frosnir eða ófrosnir, auðveldlega upp á við, en stærri dropar sitja eftir eða falla jafnvel í átt til jarðar. Hraði uppstreymis er ekki alls staðar hinn sami þannig að dropar af tiltekinni stærð, og þar með hleðslu, geta fundið sér sameiginlegan dvalarstað þar sem þeirra eigin fallhraði vegur á móti uppstreyminu. Hleðslan á svæðinu ákvarðast síðan af þeim dropum sem þar eru.
Rafhleðsla verður mest í svokölluðum skúraskýjum eða éljaklökkum. Þar er uppstreymi mest og ör dropamyndun. Skúraský eða éljaklakkar verða til í mjög óstöðugu lofti, þar sem kalt er ofarlega í veðrahvolfinu, en tiltölulega hlýtt niðri við yfirborð. Heitt yfirborð jarðar, hlýr sjór eða sólvermd jörð, eykur enn á óstöðugleikann svo að háreistir skýjaturnar geta vaxið upp á skömmum tíma.
Á Íslandi eru þrumuveður mun algengari sunnanlands en norðan. Á svæði frá Snæfellsnesi suður og austur að Hornafirði eru að jafnaði 1-4 þrumudagar á ári, en heldur fleiri undir fjalllendinu syðst á landinu og á Snæfellsnesi. Á Norðurlandi verður ekki vart við þrumur nema annað hvert ár að jafnaði. Að vetrarlagi verða þrumur helst í köldum og mjög óstöðugum loftmassa sem kemur úr suðvestri og hefur blásið yfir tiltölulega hlýjan sjó. Þrumuveður af þeirri gerð geta staðið yfir í 1-2 sólarhringa. Á sumrin verða þrumur helst í tengslum við hitaskúrir sem myndast síðdegis á heitum dögum yfir landi. Þrumuveður af þeirri gerð standa yfirleitt stutt yfir, oft ekki nema um klukkustund.
Mælingar á eldingum á Íslandi eru nú gerðar með sjálfvirku athuganakerfi. Frá því að þær athuganir hófust hefur komið í ljós að um helmingur eldinga milli yfirborðs jarðar og skýja verður þegar ský er jákvætt hlaðið. Þetta er mun hærra hlutfall en á suðlægari slóðum, þar sem algengast er að elding hlaupi úr neikvætt hlöðnu skýi. Straumur í eldingum úr jákvætt hlöðnu skýi er meiri en ef hleðslan er á hinn veginn og er því straumstyrkur eldinga á Íslandi að jafnaði meiri en til dæmis yfir meginlöndum Evrópu og Ameríku.
Þessi umfjöllun um eldingar birtist fyrst á Vísindavef Háskóla Íslands 18. apríl árið 2000. Höfundar eru Haraldur Ólafsson veðurfræðingur og Þórður Arason jarðeðlisfræðingur.
