SRCCL ágúst 2019

Landnotkun og loftslagsbreytingar af mannavöldum

7.8.2019

Loftslagsbreytingar auka landeyðingu með meiri ákafa í úrkomu og flóðum, tíðari og umfangsmeiri þurrkum, meira álagi vegna hita, vinds og ölduróts auk hærri sjávarstöðu. Frá því síðla á 19. öld var hlýnun yfir íslausu landi að jafnaði 1.53°C, sem er mun meira en 0.87°C hnattræn hlýnun á sama tíma. Hlýnunin hefur hliðrað loftslagsvæðum, og gert sum búsvæðabelti útsettari fyrir breytileika í veðri og veðurfari.

Samhliða áhrifum loftslagsbreytinga eykst landnotkun hratt. Síðan 1961 hafa 5.3 milljón km² lands verið lögð undir landbúnað, álíka og um 2/3 af flatarmáli Ástralíu og hefur landnotkun aldrei aukist hraðar í sögu mannkyns. Að jafnaði verða 72% af íslausu landi fyrir áhrifum af mannavöldum.

Þetta er meðal þess sem kemur fram í nýrri skýrslu á vegum IPCC, Milliríkjanefndar Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar, sem kom út í dag.

Um 24% af heildarlosun gróðurhúsalofttegunda er vegna landnotkunar

Aukin matvælaeftirspurn hefur leitt hratt til ákafari landnýtingar. Samfara fólksfjölgun og neyslubreytingum hefur framleiðsla á jurtatrefjum, matvælum og viði verið drifkraftur breytinga á landnotkun. Notkun ólífræns áburðar hefur nífaldast frá 1961 og notkun áveituvatns tvöfaldast. Breytingar á landnotkun hafa stuðlað að landeyðingu og eyðimerkurmyndun. Útbreiðsla votlendis hefur minnkað um 70%  frá 1970 og fjöldi íbúa þurrkasvæða hefur aukist um næstum 300% frá 1961.

Um 24% af heildarlosun gróðurhúsalofttegunda (2003 - 2012) er vegna landnotkunar. Losun metans (CH₄) frá jórtrandi  búpeningi hefur aukist 1.7 falt síðan 1961 og N₂O losun vegna áburðarnotkunar meira en tvöfaldast. Losun CO₂ vegna breytinga á landnotkun, aðallega skógareyðingu, dróst saman snemma á 7. áratugnum en hefur verið stöðug og mikil síðan.

Myndin sem PDF skjal

Hlýnun jarðar hefur hliðrað loftslagssvæðum

Á síðustu þremur áratugum hefur aukin ljóstillífun leitt til grænkunar gróðurs á hnattræna vísu. Þetta má rekja til samþættra áhrifa breyttrar landnýtingar, t.d. áveitna, skógræktar, auk breytinga á umhverfisþáttum s.s. lengri vaxtartíma, aukinni upptöku CO₂ og niturs. Líkanreikningar rekja aukna grænkun á heimskautasvæðum til áburðaráhrifa CO₂ og lengri vaxtartíma en minni grænkun og ljóstillífun á öðrum breiddargráðum til aukningar á þurrkum og hitabylgjum. Aukin styrkur CO₂ hefur aukið vatnsnýtni plantna og framleiðni gróðurs á þurrum svæðum. Heildaráhrifin ráðast hinsvegar af næringarefnum í jarðvegi og vatnsframboði.

Hlýnunin hefur gert sum búsvæðabelti útsettari fyrir breytileika í veðri og veðurfari, þ.m.t. aftakaatburðum, sem liggja utan þess sem þau ráða við. Í heildina hliðrast loftslagsvæði til pólsvæða á miðlægum breiddargráðum og ofar í hálendi. Líklegt er að þessi hliðrun haldi áfram meðan hlýnun jarðar stöðvast ekki. Í hitabeltinu mun hlýnunin leiða til nýrra og heitari loftslagssvæða.

Loftslagsbreytingar auka landeyðingu en afleiðingar mótast einnig af nýtingu lands. Strandrofs gætir á nýjum svæðum vegna breytinga á nýtingu strandsvæða og áhrifum loftslagsbreytinga s.s. hækkandi sjávarstöðu og breytinga í gangi lægða. Þá hefur útbreiðsla sífrera dregist saman. Hlýnun á heimskautasvæðum mun hraða bráðnun sífrera og raska enn frekar norðlægum skógum, bæði vegna meiri þurrka og skógarelda auk skordýraplága og gróðursjúkdóma.

Loftslagsbreytingar hafa nú þegar áhrif á fæðuöryggi

Vegna hærra hitastigs, úrkomubreytinga og aukinnar tíðni sumra aftakaatburða ógna loftslagsbreytingar fæðuöryggi. Hlýnun hefur aukið framleiðni landbúnaðarvara á hærri breiddargráðum, m.a. á maís, hveiti, sykurrófum og bómull, en dregið úr framleiðslu á lægri breiddargráðum, m.a. á byggi, maís og hveiti. Meðal áhrifa á beitarlönd eru hnignun haga, hægari vöxtur, minni framleiðni og viðkoma beitardýra, aukin tíðni plága og sjúkdóma og tap á líffræðilegum fjölbreytileika. Á þurrum svæðum, sérstaklega í Afríku og hálendum svæðum í Asíu og Suður-Ameríku telja frumbyggjar og innfæddir að loftslagsbreytingar hafi nú þegar áhrif á fæðuöryggi.

Hér má nálgast þýðingu af hluta skýrslunnar á PDF formi.

Önnur áhugaverð skýrsla um áhrif loftslags á haf, jökla, ís og snjó kemur út á vegum milliríkjanefndarinnar um loftslagsmál í lok september.

Veðurstofa Íslands vann þessa samantekt í samvinnu við Landgræðsluskóla Háskóla Sameinuðu þjóðanna.